Yakhchal có nghĩa là hố băng, là một công nghệ ứng dụng để tạo ra một loại tủ lạnh được xây dựng ở sa mạc thuộc nước Ba Tư (Ngày nay là Iran). Chiếc tủ lạnh này không cần điện và chất là mát hiện đại nhưng vẫn hoạt động rất tốt và hoàn thành nhiệm vụ của mình một cách xuất sắc.
Yakhchal hoạt động như thế nào?
Phương pháp chế tạo tủ lạnh này đã được các kỹ sư Ba Tư sáng chế ra vào khoảng năm 400 trước Công nguyên.Yakhchals chế tạo khá đơn giản nên ngay cả những người tương đối nghèo cũng có thể mua hay tự làm được. Hầu hết các yakhchal đều là những công trình kiến trúc có mái vòm với một khu vực hình vuông dưới lòng đất.
Sau khi khu vực ngăn chặn được đào và dựng mái vòm, một loại vữa làm từ đất sét, cát, tro, lông dê và vôi gọi là sarooj đã được sử dụng để làm cho nó không thấm nước. Khu vực thu gom nước cần phải đủ sâu để giữ mát và vật liệu làm yakhchal cần phải đủ chất cách nhiệt để giữ nhiệt.
Nước được đưa đến yakhchal bằng cách vận chuyển trực tiếp băng từ những ngọn núi gần đó hoặc chuyển nước từ một ống dẫn nước vào yakhchal bằng cách sử dụng các kênh nước ngầm gọi là qanats.
Tiếp giáp với một số yakhchal, một bức tường hướng đông-tây sẽ được xây dựng ở phía nam của tủ lạnh và nước sẽ được dẫn vào yakhchal từ phía bắc của bức tường. Lý do cho điều này là để giữ cho nước mát vào giữa ngày khi nó đi vào yakhchal.
Một thủ thuật khác được sử dụng để giữ mát cho yakhchal là badgir, một loại cơ chế đón gió sẽ đón gió và chuyển hướng nó xuống yakhchal. Khi không khí đi xuống, nó sẽ được làm lạnh bởi băng cũng như không khí mát đi kèm với nước trong qanat.
Ngoài ra, badgir có thể được sử dụng để làm cho không khí ấm tăng lên và không khí lạnh để thay thế nó. Cơ chế này vẫn được sử dụng ở nhiều thị trấn sa mạc ở Iran hiện đại.
Khi đến Yakhchal, nước sẽ đóng băng qua đêm. Quá trình này có thể được xúc tiến bằng cách vận chuyển băng từ các ngọn núi đã có mặt ở Yakhchal để hoạt động như một hạt giống. Một khi nước đã đóng băng, nó sẽ được cắt thành từng khối để nước có thể dễ dàng vận chuyển ra khỏi yakhchal để uống và các mục đích khác. Ngoài việc lưu trữ nước uống, yakhchal còn được sử dụng để giữ cho thực phẩm như trái cây, các sản phẩm từ sữa, và có thể là thịt nguội để nó giữ được lâu hơn.
Nhiều Yakhchal ở Iran, Afghanistan và các khu vực khác của Tây và Trung Á vẫn còn tồn tại ngay cả sau hàng nghìn năm. Chúng đại diện cho tàn tích của Ba Tư cổ đại và là một phần di sản văn hóa của Iran.
Di sản của những ngôi nhà băng cổ đại
Ngoài việc thú vị về mặt lịch sử, yakhchal còn được gợi ý như một cách rẻ và bền vững để người Iran hiện đại và các cộng đồng Trung Á khác có thể làm lạnh mà không cần sử dụng điện.
Về mặt lý thuyết, quy trình được sử dụng để tạo ra yakhchal cũng có thể được nhân rộng và sử dụng ở các khu vực khác có khí hậu tương tự như các khu vực sa mạc ở Iran và Trung Á, chẳng hạn như Tây Nam Hoa Kỳ hoặc một phần Tây Bắc Trung Quốc.
Bằng cách này, sự hồi sinh của một công nghệ cổ đại có thể giúp những người hiện đại trên khắp thế giới sống bền vững hơn mà vẫn có những tiện nghi hiện đại, cụ thể là điện lạnh.
Người phương Tây hiện đại có xu hướng cho rằng các tiện nghi như làm lạnh đòi hỏi công nghệ tiên tiến như điện và khả năng sản xuất hóa chất làm mát mạnh mẽ, nhưng hóa ra điện lạnh có thể được sản xuất bằng các phương pháp đơn giản đến kinh ngạc.
