Trong một thế giới ngày càng được định hình bởi công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI) đã vươn xa khỏi những khái niệm khoa học viễn tưởng để trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày. Thế nhưng, AI thực sự mạnh đến đâu, và liệu chúng ta có thể hoàn toàn đặt niềm tin vào nó?
Tác giả Gerd Gigerenzer, trong cuốn sách Khôn ngoan hơn thuật toán, đã khai thác sâu sắc mối quan hệ giữa con người và công nghệ thuật toán, phân tích tiềm năng, hạn chế và các hệ quả mà chúng mang lại.
AI và thuật toán trong đời sống hiện đại
AI và thuật toán đang len lỏi vào từng ngõ ngách cuộc sống. Chúng giúp chúng ta chọn bạn đời trên các ứng dụng hẹn hò, quản lý tài chính, theo dõi sức khỏe, và thậm chí được sử dụng trong những lĩnh vực chuyên môn như y tế, an ninh, và tư pháp.
Đặc biệt, trong lĩnh vực truyền thông và quảng cáo, thuật toán đóng vai trò lớn trong việc cá nhân hóa nội dung mà mỗi người tiếp xúc. Thông tin bạn nhận được không hẳn là ngẫu nhiên, mà có thể đã được thiết kế để phục vụ mục đích của các nhà quảng cáo. Đổi lại, việc này đặt ra vấn đề lớn về quyền riêng tư và tự do cá nhân, khi các công ty công nghệ liên tục thu thập dữ liệu từ mọi hoạt động của người dùng.
Trong khi một số người cho rằng AI là chìa khóa đưa con người đến một tương lai tươi sáng, số khác lại cảnh báo về viễn cảnh mà công nghệ vượt tầm kiểm soát, đẩy con người vào nguy cơ bị thống trị bởi máy móc. Tuy nhiên, như Gigerenzer lập luận, cả hai quan điểm này đều bỏ qua một thực tế: AI không hoàn hảo và chỉ thực sự hiệu quả trong những tình huống cụ thể.
Giới hạn của AI trong thế giới bất định
Theo Gigerenzer, sức mạnh của AI nằm ở việc xử lý khối lượng dữ liệu lớn và hoạt động tốt trong các môi trường ổn định, nơi các biến số và kết quả đều có thể dự đoán. Ví dụ, AI đã chứng minh ưu thế vượt trội trong các trò chơi có quy tắc rõ ràng như cờ vua và cờ vây.
Tuy nhiên, trong những tình huống bất định, nơi dữ liệu không đầy đủ hoặc không thể dự đoán hết các kết quả, AI dễ dàng thất bại. Các ứng dụng hẹn hò như Parship, Tinder thường hứa hẹn sẽ kết nối người dùng với "một nửa hoàn hảo", nhưng tỷ lệ thành công thực tế chỉ khoảng 5%. Tương tự, Google Flu Trends từng thất bại trong việc dự báo dịch cúm năm 2009 tại Mỹ và phải dừng hoạt động vào năm 2015.
Những thất bại này chỉ ra rằng trí thông minh nhân tạo không thể thay thế hoàn toàn trí tuệ con người, vốn được phát triển để giải quyết các vấn đề trong môi trường đầy bất định.
Cần tỉnh táo trước sức mạnh của công nghệ
Trong thời đại mà công nghệ ngày càng chi phối, Gigerenzer nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ vững sự tỉnh táo. Điều này không chỉ nằm ở việc nhận thức rõ ràng về tiềm năng mà còn hiểu được giới hạn và rủi ro của AI.
Ông khuyến nghị mỗi cá nhân cần chủ động kiểm soát mối quan hệ của mình với công nghệ:
- Quản lý sự chú ý: Không để bản thân bị cuốn vào cơn lốc thông tin mà công nghệ cung cấp.
- Kiểm chứng nguồn thông tin: Hãy luôn hoài nghi và xác thực thông tin trước khi tin tưởng hoặc chia sẻ.
- Hạn chế lệ thuộc vào công nghệ: Học cách ra quyết định dựa trên kinh nghiệm và trí tuệ của chính mình thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào các thuật toán.
Bằng cách hiểu rõ những gì AI có thể và không thể làm được, chúng ta có thể sử dụng công nghệ một cách khôn ngoan hơn, thay vì bị nó kiểm soát. Trong một thế giới đầy rẫy thuật toán, sự chủ động và tỉnh táo chính là chìa khóa để giữ vững quyền tự do và phẩm giá con người.
